De wereldhandel bevindt zich in een overgangsfase, met het einde van het 'global village'-tijdperk en een stagnatie van zijn aandeel in het wereldwijde BBP. Geopolitieke omwentelingen, van Oekraïne tot het Midden-Oosten, leiden tot fragmentatie, terwijl 'friend-shoring' de handel heroriënteert op basis van allianties. Connectorlanden zijn in opkomst en er ontstaan nieuwe handelsroutes, maar grootmachten als de VS en China blijven sterk van elkaar afhankelijk. De globalisering reorganiseert om zich aan te passen aan het toenemende protectionisme.
Regionalisering van stromen versterkt door geopolitieke rivaliteiten
De globalisering heeft de afgelopen tien jaar veel schokken te verduren gehad. Handelsbarrières die zijn ingevoerd door leiders als Donald Trump hebben het taboe op protectionisme doorbroken, terwijl gewapende conflicten zoals de oorlogen in Oekraïne en het Midden-Oosten de traditionele handelsroutes verstoren. Het vooruitzicht van Trumps terugkeer in het Witte Huis dreigt een grootschalige handelsoorlog opnieuw te ontketenen, vooral met China, met het risico van tarieven tot 60% op alle geïmporteerde goederen.
Tegelijkertijd hebben initiatieven zoals de Inflation Reduction Act en de Chips Act, geïntroduceerd door de regering Biden, tot doel strategische industrieën te repatriëren om de Amerikaanse afhankelijkheid van China te beperken, terwijl de in 2018 geïntroduceerde tarieven worden gehandhaafd. Dit is een teken van een algemene trend onder de grootmachten om hun economische onderlinge afhankelijkheid te verminderen, wat de fragmentatie van wereldwijde waardeketens aanwakkert.
Tegelijkertijd ziet China, dat wordt beschouwd als een belangrijke speler in wereldwijde toeleveringsketens, ook zijn handel met de Verenigde Staten vertragen: de maandelijkse handelsstromen tussen de twee giganten zijn sinds hun piek in 2021 met 20% gedaald.
Afgezien van de Chinees-Amerikaanse relaties alleen, krimpt de handel tussen geopolitieke blokken (het westers georiënteerde blok aan de ene kant, landen die de invasie van Rusland in Oekraïne niet hebben veroordeeld aan de andere kant) aanzienlijk - veel sterker dan de 'intra-bloc' handel (zie grafiek).
Wereldhandel die buigt maar niet breekt
Ondanks deze omwentelingen stort de wereldhandel niet in: hij herschikt zich. De opkomst van de 'verbindingslanden', derde landen die fungeren als transportbanden tussen de grootmachten, is een veelzeggend teken. Landen als Vietnam en Mexico worden strategische doorgeefluiken en veroveren marktaandeel in de Chinees-Amerikaanse toeleveringsketens.
In het licht van Europese sancties heeft Rusland nieuwe handelsroutes gebruikt, zoals de Noordelijke Zeeroute, om zijn olie-export naar China om te leiden. Geopolitieke spanningen veranderen dus niet alleen de bestemming van producten, maar ook de infrastructuur die wordt gebruikt om ze te vervoeren.
Dit aanpassingsvermogen van de wereldhandel is terug te zien in de evolutie van handelsroutes. Historische routes zoals het Suezkanaal worden vervangen door alternatieve routes die minder worden beïnvloed door regionale conflicten. Spoorwegroutes die worden aangelegd in het kader van China's 'Belt and Road'-initiatief, dat tot doel heeft verschillende Chinese steden te verbinden met Europese economieën, is een ander voorbeeld. Deze spoorwegen hebben ook een explosie van het verkeer gezien na de Houthi-aanvallen in de Rode Zee, waarbij het goederenvervoer per spoor tussen China en de EU in de eerste helft van 2024 met 66% is gestegen na twee jaar van daling.
VS-China: ontkoppeling gaat maar tot op zekere hoogte
Ondanks het streven naar ontkoppeling blijven de economieën van de wereld sterk van elkaar afhankelijk. De Verenigde Staten en China hebben interne structurele onevenwichtigheden die alleen kunnen worden opgelost door buitenlandse handel.
China, dat afhankelijk blijft van de export om de ontoereikende binnenlandse vraag te compenseren, behoudt monopolieposities in bepaalde kritieke sectoren zoals scheepsbouw en containerproductie.
De Verenigde Staten zijn, ondanks 'friend-shoring'-initiatieven om de handelsrelaties met geallieerde landen te versterken, nog steeds afhankelijk van de invoer van met name Chinese goederen om aan de stijgende consumptie te voldoen.
De veerkracht van de wereldhandel zal de komende jaren echter op de proef worden gesteld. Een intensivering van de handelsoorlogen, zoals beloofd door sommige Amerikaanse presidentskandidaten, in combinatie met een voortdurende escalatie van wereldwijde conflicten zou kunnen leiden tot grote verstoringen in de wereldwijde toeleveringsketens, met name via strategische poorten zoals de Straat van Hormuz.
